ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΠΟΛΥΚΥΣΤΙΚΩΝ ΩΟΘΗΚΩΝ ΣΤΗΝ ΕΦΗΒΕΙΑ

Εφηβική Γυναικολογία, Μπαρτζιώκας Αθανάσιος, Μαιευτήρας - Χειρουργός Γυναικολόγος, Τρίκαλα

Τι είναι το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών;

Το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών - Polycystic ovary syndrome (PCOS) είναι μία κατάσταση που προκαλεί ανωμαλίες στην περίοδο διότι η κυκλική μηνιαία ωορρηξία δεν συμβαίνει τακτικά και τα ανδρογόνα στις γυναίκες αυτές είναι λίγο ή πολύ ανεβασμένα.

Οι πολυκυστικές ωοθήκες δεν έχουν πολλές και μεγάλες κύστες όπως νομίζουν πολλές γυναίκες αλλά ουσιαστικά πρόκειται για ωοθήκες μεγαλύτερες σε όγκο από το μέσο όρο οι οποίες έχουν στην περιφέρειά τους, σαν περιδέραιο, πολλά μικρά ωοθυλάκια διαμέτρου από 4 έως 9 mm. Τα ωοθυλάκια αυτά πολλές φορές δεν μεγαλώνουν και η γυναίκα δεν οδηγείται σε ωορρηξία κάνοντας συχνά ανωοθυλακιορρηκτικούς κύκλους.

Η συχνότητα εμφάνισης του συνδρόμου είναι 5 – 10 %. Οι υψηλές τιμές των ανδρογόνων μπορούν μερικές φορές να προκαλούν ακμή και δασυτριχισμό (υπερτρίχωση) ανδρικού τύπου, τόσο στο πρόσωπο όσο και σε άλλα μέρη του σώματος. Ένα μεγάλο ποσοστό των γυναικών αυτών, αλλά όχι όλες, είναι υπέρβαρες ή παχύσαρκες, εμφανίζουν ακμή ή και υπερτρίχωση με λιπαρό δέρμα και έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο από τον υπόλοιπο πληθυσμό να αναπτύξουν τα επόμενα χρόνια σακχαρώδη διαβήτη, υπέρταση, υπερχοληστερολαιμία, υπερουρικαιμία, καρδιαγγειακές παθήσεις και αποφρακτική υπνική άπνοια. Σε ένα μεγάλο ποσοστό οι γυναίκες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών δυσκολεύονται να μείνουν έγκυες γιατί δεν κάνουν τακτική ωορρηξία και χρειάζονται τη βοήθεια χαπιών ή ενέσιμων φαρμάκων για να πετύχουν εγκυμοσύνη. Παρόλο που ουσιαστικά με το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών γεννιέσαι και δεν υπάρχουν οριστικές θεραπείες, μπορεί να γίνει μία σειρά παρεμβάσεων με σκοπό τον περιορισμό των προβλημάτων στο μέγιστο βαθμό. Αξιοσημείωτο είναι ότι το σύνδρομο μπορεί να μην εμφανιστεί από τα χρόνια της εφηβείας αλλά πολύ αργότερα και μπορεί να παρουσιάσει σημαντική ύφεση ή και καμιά φορά επιδείνωση μετά από έναν τοκετό.

Ποια είναι η αιτιολογία του συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών;

Η αιτία του συνδρόμου είναι κατά κύριο λόγο γονιδιακή – κληρονομική. Εάν κάποιος πρώτου βαθμού συγγενής έχει το σύνδρομο υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να το εμφανίσετε και εσείς . Συνήθως συνηγορούν και παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο και άλλοι παράγοντες όπως ο καθιστικός τρόπος ζωής και η κακή διατροφή (junk food) ειδικά όταν συνδυάζεται με παχυσαρκία.

Από ποιες παθήσεις πρέπει να διαχωρίζουμε το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών (διαφοροδιάγνωση);

Στην εφηβεία η εμφάνιση κύκλων χωρίς ωορρηξία οι οποίοι είναι ασταθείς και μεγάλοι σε διάρκεια, είναι συχνό φαινόμενο και σε μεγάλο βαθμό φυσιολογικό λόγω της ανωριμότητας του άξονα έκκρισης των ορμονών στην ηλικία αυτή. Για αυτό το λόγο δεν πρέπει να ορίζουμε με ευκολία κάθε διαταραχή του κύκλου σαν σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών αλλά να αναζητούμε πάντα 2 από τα 3 παρακάτω κριτήρια.

• Αραιοωοθυλακιορρηξία ή ανωοθυλακιορρηξία, οι οποίες συνήθως εμφανίζονται κλινικά ως αραιομηνόρροια ή αμηνόρροια.
• Αυξημένα επίπεδα ανδρογόνων (υπερανδρογοναιμία) ή κλινικές εκφάνσεις της υπερανδρογοναιμίας (δασυτριχισμός, ακμή, παχυσαρκία).
• Πολυκυστικές ωοθήκες, ως μορφολογικό εύρημα (κατά το υπερηχογράφημα ή τη λαπαροσκόπηση). Η πολυκυστική μορφολογία των ωοθηκών περιγράφεται με την παρουσία 12 ή περισσότερων ωοθυλακίων σε κάθε ωοθήκη με διάμετρο 4-9mm και / ή αυξημένο όγκο των ωοθηκών (> 10 ml).

Ταυτόχρονα με την ύπαρξη των δύο από τα παραπάνω κριτήρια, για να είναι έγκυρη η διάγνωση PCOS σε μια ασθενή, πρέπει να έχει ήδη αποκλειστεί η παρουσία καταστάσεων που προκαλούν διαταραχές στην έμμηνο ρύση και υπερπαραγωγή ανδρογόνων, όπως:

• μη κλασική μορφή της συγγενούς υπερπλασίας των επινεφριδίων (ανεπάρκεια της 21-υδροξυλάσης)
• σύνδρομο Cushing (υπερκορτιζολαιμία)
• προλακτίνωμα ή άλλο αίτιο υπεπρολακτιναιμίας
• πρωτοπαθής υποθυρεοειδισμός
• μεγαλακρία
• πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια
• παχυσαρκία
• νεοπλασία των ωοθηκών ή των επινεφριδίων, που παράγει ανδρογόνα
• χρήση φαρμακευτικών ουσιών

Ποια είναι τα συμπτώματα του συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών;

• Αραιομηνόρροια ή αμηνόρροια (γυναίκες με λιγότερες από 8 φορές περίοδο το χρόνο ή χωρίς καθόλου περίοδο).
• Σταδιακή αύξηση του βάρους και στο τέλος παχυσαρκία.
• Αύξηση της τριχοφυίας και ανδρικού τύπου κατανομή της στο σώμα των γυναικών.
• Ελάττωση των τριχών της κεφαλής (αλωπεκία) ανδρικού τύπου.
• Ακμή και λιπαρό δέρμα.
• Αποφρακτικού τύπου υπνική άπνοια.
• Υπογονιμότητα.
• Υπερχοληστερολαιμία και υπερτριγλυκεριδιαιμία.
• Υπερουρικαιμία.
• Αρτηριακή υπέρταση.
• Σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 λόγω της υπερινσουλιναιμίας και της αντίστασης στην ινσουλίνη που οδηγεί σε συνεχώς αυξημένα μη ρυθμιζόμενα επίπεδα σακχάρου.
• Αυξημένη πιθανότητα μετά από χρόνια εμφάνισης εμφράγματος του μυοκαρδίου και αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων.
• Αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης μητρορραγίας και υπερπλασίας ή ατυπίας του ενδομητρίου.
• Αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου του ενδομητρίου.

Πως γίνεται η διάγνωση του συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών;

Δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη εξέταση που να οδηγεί στη διάγνωση του συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών. Βοηθητικό ρόλο παίζει η λήψη λεπτομερούς ατομικού ιστορικού, η κλινική φυσική εξέταση, το τεστ κύησης σε μια γυναίκα που έχει καιρό να δει περίοδο για να αποκλείσουμε μια εγκυμοσύνη, εργαστηριακός ορμονικός και βιοχημικός έλεγχος (Καμπύλη σακχάρου, Χοληστερίνη, Τριγλυκερίδια, FSH, LH, Προλακτίνη, TSH, DHEA-S, Free Testosterone, πρωινή 17aOHπρογεστερόνη, Κορτιζόλη, IGF – I) που μας βοηθά για να αποκλείσουμε άλλα αίτια υπερανδρογοναιμίας καθώς και η εκτέλεση διακοιλιακού υπερηχογραφήματος μήτρας – ωοθηκών ή διακολπικού υπερηχογραφήματος έσω γεννητικών οργάνων σε γυναίκες που έχουν κάνει έναρξη των σεξουαλικών επαφών.

Για να θέσουμε τη διάγνωση του συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών στην εφηβεία με τη βοήθεια συνήθως του διακοιλιακού υπερήχου, ουσιαστικά θα πρέπει να συνυπάρχουν 2 από τα 3 παρακάτω διαγνωστικά κριτήρια.

• Αραιοωοθυλακιορρηξία ή ανωοθυλακιορρηξία, οι οποίες συνήθως εμφανίζονται κλινικά ως αραιομηνόρροια ή αμηνόρροια.
• Αυξημένα επίπεδα ανδρογόνων (υπερανδρογοναιμία) ή κλινικές εκφάνσεις της υπερανδρογοναιμίας (παχυσαρκία, δασυτριχισμός, ακμή).
• Πολυκυστικές ωοθήκες, ως μορφολογικό εύρημα (κατά το υπερηχογράφημα). Η πολυκυστική μορφολογία των ωοθηκών περιγράφεται με την παρουσία 12 ή περισσότερων ωοθυλακίων σε κάθε ωοθήκη με διάμετρο 4-9mm και / ή αυξημένο όγκο των ωοθηκών (> 10 – 12 ml).

Όλες οι γυναίκες που διαγιγνώσκονται με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών πρέπει να παρακολουθούνται από το γιατρό τους σε τακτικά χρονικά διαστήματα προκειμένου να ληφθεί μέριμνα για λήψη μέτρων που θα μειώσουν τους κινδύνους που απορρέουν.

Ποια είναι η θεραπεία του συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών;

Πριν από οποιαδήποτε θεραπευτική προσέγγιση, το βασικό είναι, το κορίτσι ειδικά αν είναι υπέρβαρο ή παχύσαρκο, να επιχειρήσει μια ουσιαστική Αλλαγή στον Τρόπο Ζωής (Lifestyle Μodification) που περιλαμβάνει μικρή απώλεια βάρους, μικρά και συχνά γεύματα με λίγη ζάχαρη (μεσογειακή διατροφή) και καθημερινή μετρίας έντασης άσκηση ή περπάτημα τουλάχιστον μισή ώρα κάθε μέρα.

Η θεραπεία επιλογής σε κορίτσια στην εφηβεία είναι η λήψη Συνδυασμένων Αντισυλληπτικών Δισκίων (Yasmin, Gynofen 35). Με αυτό τον τρόπο και αποκαθίσταται ένας φυσιολογικός σε διάρκεια κύκλος αλλά και καταπολεμούνται τα σημεία της υπερανδρογοναιμίας. Εάν τα συμπτώματα του δασυτριχισμού και της υπερτρίχωσης μετά από 6 μήνες θεραπεία με τα αντισυλληπτικά, δεν υποχωρούν ούτε αντιμετωπίζονται παρά και τις αισθητικές παρεμβάσεις (αποτρίχωση – laser), τότε προσθέτουμε στη θεραπεία και ένα Αντιανδρογόνο (Σπειρονολακτόνη).

Η ακριβής διάρκεια της θεραπείας δεν έχει προσδιοριστεί. Συνήθως συνεχίζεται για 5 χρόνια μετά το πέρας της εφηβείας. Σημαντικό είναι να γνωρίζουμε ότι το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών δεν σταματά να υπάρχει με τη λήψη των αντισυλληπτικών. Απλά αντιμετωπίζονται τα συμπτώματα που σε πολλές περιπτώσεις επανέρχονται μετά το τέλος της θεραπείας. Τα αντισυλληπτικά μπορεί να ρυθμίζουν τον κύκλο αλλά δεν επιτρέπουν τη σύλληψη εάν κάποια νέα κοπέλα το επιθυμεί. Όμως τον πρώτο καιρό μετά τη διακοπή τους αυξάνονται οι πιθανότητες η γυναίκα να πετύχει εγκυμοσύνη. Περιορισμοί στη χρήση τους προκύπτουν σε υπερβολικά παχύσαρκες γυναίκες, καπνίστριες, με ατομικό ή οικογενειακό ιστορικό θρόμβωσης και αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων λόγω της μικρής αύξησης του κινδύνου για θρόμβωση που προκαλούν ειδικά τους πρώτους μήνες χρήσης. Επίσης αντένδειξη στη χορήγησή τους αποτελεί η λήψη από μικρής ηλικίας κορίτσια όπου ακόμα δεν έχει επέλθει σύγκληση των επιφύσεων των οστών τους. Σε αυτές τις περιπτώσεις η χορήγηση αντσυλληπτικών πρέπει να αναβάλλεται για κάποια χρόνια.

Για αυτό όπως αναφέραμε τον κύριο λόγω παίζει, ταυτόχρονα ή πριν την έναρξη των αντισυλληπτικών δίσκίων, η αλλαγή στις καθημερινές διατροφικές συνήθειες και η ρύθμιση του βάρους της εφήβου.

Παρομοίως με τη λήψη των συνδιασμένων αντισυλληπτικών μπορούμε να χορηγήσουμε χάπια που έχουν μόνο Προγεστερόνη. Αυτό μπορεί να γίνει είτε με κυκλική χορήγηση, είτε οδηγούμαστε στη λήψη προγεστερόνης εφόσον η περίοδος δεν εμφανιστεί για χρονικό διάστημα 40 – 50 ημερών προσπαθώντας να προλάβουμε την υπερπλασία του ενδομητρίου και τον αυξημένο κίνδυνο για το μέλλον, της εμφάνισης καρκίνου του ενδομητρίου.

Η μετφορμίνη (Glucophage) χορηγείται μόνη της ή σε συνδυασμό με αντισυλληπτικά χάπια συνήθως σε κορίτσια παχύσαρκα με παθολογική καμπύλη σακχάρου και αυξημένα λιπίδια.

Φυσικά εάν αναφερόμαστε στο πρόβλημα της υπογονιμότητας που σχετίζεται με το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών και απασχολεί συνήθως μεγαλύτερης ηλικίας γυναίκες τότε η θεραπευτική μας προσέγγιση περιλαμβάνει τη χορήγηση Κιτρικής Κλομιφένης ή άλλων Ωθυλακιορρηκτικών Φαρμάκων.

Τι πρέπει να προσέχει μία κοπέλα στην εφηβεία για να ελαττώσει σε μέγιστο βαθμό τις επιπλοκές του συνδρόμου και να ζήσει μια όσο το δυνατόν πιο φυσιολογική ζωή;

Βασικό κομμάτι της αντιμετώπισης είναι η έγκαιρη διάγνωση του συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών. Εάν το πρόβλημα αντιμετωπιστεί γρήγορα τότε ελαττώνονται στο μέγιστο βαθμό και οι επιπλοκές του. Τρία είναι τα βασικά σημεία στην αλλαγή συμπεριφοράς και τρόπου ζωής που πρέπει να εστιάσει μια νέα κοπέλα.

• Η απώλεια του περιττού βάρους. Ακόμα και λίγα κιλά να χάσει η νεαρή γυναίκα έχουμε άμεση βελτίωση στο ορμονικό της προφίλ.
• Η τακτική αερόβια άσκηση. Εάν δε γίνεται η δεν επιθυμεί συστηματική άσκηση τότε πρέπει να περπατά καθημερινά όσο το δυνατόν περισσότερο. Έτσι βελτιώνεται η αρτηριακή πίεση, ρυθμίζεται το λιπιδαιμικό προφίλ και μειώνονται η αντίσταση στην ινσουλίνη και τα επίπεδα του σακχάρου.
• Η τροποποίηση – βελτίωση των διατροφικών της συνηθειών. Συνιστάται μεσογειακού τύπου διατροφή με όσο το δυνατόν λιγότερα λιπαρά (όχι καθημερινά junk food) και εάν είναι δυνατόν μικρά και συχνά γεύματα.

Όταν μια κοπέλα ξεκινήσει πριν την ενηλικίωσή της αυτή την προσπάθεια αλλαγής του καθημερινού τρόπου ζωής έχει μεγάλη πιθανότητα να τα καταφέρει. Όσο όμως τα χρόνια περνούν, η παχυσαρκία μεγαλώνει και ο λάθος τρόπος διατροφικής συμπεριφοράς οδηγούν σε καταστάσεις που πολύ δύσκολα μπορούν να αναστραφούν.